To jeszcze ON czy już nie?

Tytuł: Znikasz
Autor: Christian Jungersen
Wydawnictwo: Znak
Rok wydania: 2015
Liczba stron: 464
Gatunek: literatura współczesna 

Wyobraź sobie, że dzień po dniu tracisz cząstkę siebie. Zaczynasz inaczej myśleć, zachowywać się, żyć. Guz, który przez wiele lat rozwijał się w Twoim mózgu, powoli odbiera Ci jedyną rzecz, jakiej mogłeś być pewny- bycie sobą. Powoli, niemal niezauważalnie, znikasz...

 

Można poczuć gęsią skórkę, prawda? Można odnieść wrażenie, że to scenariusz jakiegoś nowego horroru, nie uważasz? Frederick, główny bohater książki, miał natomiast okazję przeżyć to naprawdę. Z dnia na dzień stracił całe swoje życie, choć to za mało powiedziane. Podstępna choroba odebrała wszystko także jego rodzinie. 

Do książki Jungersena podchodziłam z wielkimi oczekiwaniami i nadziejami. Uwielbiam historie pokazujące, jak zmienia się życie ludzi w obliczu niespodziewanej choroby. Ostatnimi czasy zaczytywałam się w książkach Lisy Genovy, przekonując samą siebie, że nieprędko zdarzy się ktoś, kto jej dorówna. Ktoś, kto podobnie jak ona, w niezwykle mądry sposób pokaże przekleństwo rodziny w tej sytuacji, nie zapominając przy tym, jak ważne dla całej historii jest obyczajowe tło. Jak bardzo się myliłam mogłam się właśnie przekonać.

Niecierpliwie pokonywałam kolejne strony powieści, z jednej strony próbując zgłębić jak najwięcej informacji dotyczących uszkodzeń mózgu, z drugiej pragnąc przekonać się, jak potoczą się losy Frederika i jego rodziny. Autor nie oszczędza nam medycznych terminów. Chętnie i po przyjacielsku wprowadza nas w temat, wierząc, że dorównamy mu w zrozumieniu tej problematyki. Mimo że porusza się w obrębie tak ciężkich i niepewnych tematów, korzysta z przyjemnego i dosyć lekkiego języka. Na tyle na ile to możliwe ułatwia nam wczucie się w sytuację chorego i poznanie towarzyszących jemu oraz jego rodzinie problemów. 

„Wiem, że teraz ten mężczyzna to nie mój prawdziwy Frederik”. 

„Najlepsze lata naszego wspólnego życia. Lata, które miały napełnić mnie energią do końca życia. Czy były tylko produktem ubocznym guza mózgu”?

Utrata poczucia czasu, perseweracja, brak inicjatyw, problem ze skupieniem uwagi, egocentryzm. Kolejne symptomy uszkodzenia mózgu można dowolnie mnożyć i dopisywać do tej listy. Każdego chorego trzeba traktować indywidualnie. W tym momencie to nie jest jednak najważniejsze. Przede wszystkim trzeba uświadomić sobie, jak bardzo te objawy zmieniają każdego, kogo dotkną. Frederik przestał być sobą, zostało mu to wydarte i bezczelnie odebrane. Nie mam prawa oceniać, czy stał się lepszym czy gorszym człowiekiem, mogę jedynie zastanowić się nad kilkoma zagadnieniami. Podążając za autorem, pytam więc: czy jesteśmy jedynie splotem neuronów? Czy o naszej osobowości decyduje tylko kilka takich niewidocznych drobiazgów? A gdzie w tym wszystkim miejsce dla naszych doświadczeń, predyspozycji, historii? Co z naszą duszą? Kim jesteśmy?!

Może choroba odsłania nasze prawdziwe ja?

Może nas jedynie obnaża?

Może ludzie tak naprawdę się nie zmieniają?

„Czy można być odpowiedzialnym, jeśli nie ma się duszy? Czy można mieć duszę, a nie być odpowiedzialnym”?

Równolegle do problemów Frederika poznajemy wątpliwości i kryzysy oplatające jak bluszcz członków jego rodziny- żonę i dorastającego syna. Na ich przykładzie autor pokazuje nam, że nie ma żadnych szans na taryfę ulgową, bo choroba nie pyta nas o zdanie i nie przychodzi wtedy, kiedy jesteśmy na nią gotowi. Wręcz przeciwnie- na to nie można się przygotować, a kiedy już przyjdzie, każdego z nas czeka sprawdzian. Mia i Niklas zostali postawieni przed wieloma wyzwaniami, a fakt, jak się zachowali, sprawia, że automatycznie nasuwają się nam pewne wnioski i oceny. Jungersen jednak nie ocenia, nie krytykuje ani nie usprawiedliwia, choć pozostawia bohaterom uchyloną furtkę.

„Jesteśmy sobie przeznaczeni z wszystkimi naszymi ułomnościami. To sama esencja miłości”. 

Bardzo istotną część zajmuje w książce problematyka szczęścia, które utożsamia się w tym miejscu z chorym i jego rodziną. Od razu przychodzą mi do głowy te piękne, ale i skomplikowane w swojej prostocie zwroty "na dobre i na złe" oraz "w zdrowiu i w chorobie". Czy jeżeli w takim momencie nie potraktujemy ich poważnie, to można powiedzieć, że jesteśmy złymi ludźmi? Czy kiedy partner przestaje spełniać nasze oczekiwania możemy szukać szczęścia gdzie indziej? Czy mamy prawo go zostawić? A kto zatroszczy się o nas i nasze potrzeby? Kiedy jest odpowiedni czas, by pomyśleć o sobie? 

Podczas czytania nasuwały mi się kolejne pytania, a w głowie i sercu obudziło się milion refleksji. Wydaje mi się, że w tym przede wszystkim tkwi magia tej powieści- autor potrafi nas zmusić do myślenia i zastanowienia się nie tylko nad sytuacją bohaterów, ale także nad własnym życiem. I nie prosi nas o to grzecznie. On z wielką siłą przykuwa nas do fotela, pozostawiając nam jedynie swoją książkę. I już tylko od nas zależy, czy powieść wzbudzi w nas siłę czy niemoc.  

Jungersen intryguje od pierwszego zdania. Na początku powoli i subtelnie uwodzi słowem, wyobraźnią i pomysłem. Z czasem, nawet nie wiedząc dokładnie kiedy, zostaniesz przez niego całkowicie omamiony i zmanipulowany. Siłą wedrze się do Twojej głowy i sprawi, że nie będziesz mógł przestać myśleć o tej historii, wciąż zastanawiając się, co Ty zrobiłbyś na miejscu bohaterów i modląc się, żeby to nie przytrafiło się nigdy Tobie.

Od początku do końca autor nieprzerwanie zdobywał kolejne punkty. Oczarował mnie pomysłem i jego realizacją. Zatrzymał piękną konstrukcją zdań i lekkim piórem. Zaintrygował schorzeniem, którego każdy z nas ma prawo się obawiać. Zainteresował problemami rodziny i świetnie skonstruowanym tłem obyczajowym. Zaczarował, sprawiając, że nie mogłam przestać myśleć o jego historii. Dopełnił całości niebanalnym zakończeniem. Postawił kropkę nad i dodatkowymi materiałami na temat uszkodzeń mózgu.

„Gdyby „ja” człowieka było zlokalizowane poza mózgiem i mogło dochować postanowienia, że będzie się intensywnie rehabilitowało, nawet po uszkodzeniu mózgu, mogłoby także postanowić, że nie będzie popełniać przestępstw. (…) Ale takie „ja” nie istnieje. Nie ma nic poza mózgiem”. 

"Znikasz" to jedna z tych powieści, o których można by mówić bardzo długo i bardzo barwnie, jednak nawet najpiękniejsze i najmądrzejsze słowa nie są w stanie oddać wyjątkowości tej książki. To prawdziwa uczta dla czytelnika. 

Za egzemplarz recenzencki dziękuję Wydawnictwu Znak.